იოსებ ჭუმბურიძე: უნივერსიტეტის საქმეში თვითონ რეფორმა ჩაერევა და არა ხელისუფლება

გვესაუბრება პუბლიცისტი, კრიტიკოსი, ჟურნალისტიკის დოქტორი, პროფესორი იოსებ ჭუმბურიძე:

- ბატონო სოსო, პრემიერ-მინისტრმა ირაკლი კობახიძემ გასულ კვირას საზოგადოებას უმაღლესი განათლების მასშტაბური რეფორმა წარუდგინა. რეფორმა შვიდი ძირითადი პუნქტისგან შედგება. ერთ-ერთი მთავარი, როგორც თავად პრემიერმა აღნიშნა, გეოგრაფიული დეკონცენტრაციაა, რომლის მსგავსი არასდროს გაკეთებულა. ზოგადად, რეფორმის შეფასებით დავიწყოთ, მით უმეტეს, რომ ახალ კონცეფციას ძალიან ბევრი კრიტიკოსი გამოუჩნდა. თქვენ როგორ უყურებთ ამ წამოწყებას? 
- კეთილი. სულ რამდენიმე დღეა, რაც რეფორმის ძირითადი კონცეფცია გაგვაცნეს და უკვე ბევრი კრიტიკული აზრი გამოითქვა. ეს მოსალოდნელიც იყო - არა მხოლოდ იმიტომ, რომ საკითხი უაღრესად აქტუალურია, უფრო იმიტომ, რომ არსებობენ ძალები, რომელთაც საერთოდ არაფერი მოსწონთ, რასაც „ქართული ოცნების“ ხელისუფლება აკეთებს. ვფიქრობ, ცოტა რცხვენიათ, თორემ ამ რეფორმასაც „რუსულს“ დაარქმევდნენ. 
სხვათა შორის, იყო ამის მცდელობა - ჯერჯერობით, მინიშნებით, ქვეტექსტით...
ამ მხრივ განსაკუთრებით ისინი აქტიურობენ, ვინც უმაღლეს სასწავლებლებში საკუთარი პოზიციები წინა ხელისუფლების დროს გატარებული „რეფორმების“ შედეგად მოიპოვეს და გაიმყარეს. 
- თქვენ, ალბათ, ლომაიას მინისტრობიდან მოყოლებულ რეფორმებს გულისხმობთ, რაც დღემდე გრძელდება.
- დიახ, საზოგადოებამ კარგად იცის, ეს რა „რეფორმებიც“ იყო. რა დაგვავიწყებს ალექსანდრე ლომაიას „ისტორიულ“ ფრაზას, რომლის ნამდვილობაც მე პირადად ქალბატონმა მარიკა ლორთქიფანიძემ დამიდასტურა: „ნაჯახით ამოვძირკვავ უნივერსიტეტს!“ რა თქმა უნდა, ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტს გულისხმობდა, მაგრამ ეს ფრაზა მთელ საგანმანათლებლო სივრცეზე გავრცელდა.
- შედეგიც სახეზეა... 
- კი ბატონო, ამოძირკვეს კიდეც. უნივერსიტეტიდან საუკეთესო პროფესურა გაუშვეს. არამხოლოდ ჩარეცხეს, ხულიგნებადაც გამოაცხადეს. და ვისით ჩაანაცვლეს? მაგალითად, მეცნიერებათა დოქტორის, პროფესორ ნოდარ ტაბიძის ადგილი უხარისხო (სამეცნიეროს ვგულისხმობ) დავით პაიჭაძემ დაიკავა. იმ პაიჭაძემ, ვინც ტელეკომპანია „იმედის“ დარბევა გაამართლა(?!). ეს ფაქტი შეიძლება იმდროინდელი „რეფორმების“ სიმბოლოდ განზოგადდეს.  
- ალბათ, გვეტყვიან, ისევ წარსულზე ლაპარაკობთო...
- მაგრამ რეფორმის აუცილებლობაც ხომ წარსულიდან მოდის? კი, ბატონო, ახლანდელ დროში გადმოვინაცვლოთ. ახალი რეფორმის, უფრო ზუსტად, ჯერ მხოლოდ კონცეფციის, კრიტიკოსებს რომ ვუსმენ, ერთი არცთუ ძველი ანეკდოტი მახსენდება, ქუთაისელი ჭიჭიკია რომ იტყვის, ვინ ეკითხება გორბაჩოვსო და რიონში გადახტება. ერთ-ერთ ტელეარხზე სწორედ ასე მსჯელობდა სამი სიმპათიური ქალბატონი - ვინ ეკითხება პრემიერსო. არადა, რეფორმის აუცილებლობას, ცოტა მორცხვად, მაგრამ მაინც აღიარებდნენ. ლოგიკაში აშკარად იჭედებოდნენ: რეფორმის ჩატარება აუცილებელია, მაგრამ ხელისუფლებას უნივერსიტეტის საქმეში ჩარევის უფლება არ უნდა ჰქონდესო. 
ასე ხომ ფუნდამენტური რეფორმა ვერ განხორციელდება?! უნივერსიტეტის საქმეში თვითონ რეფორმა ჩაერევა და არა პრემიერი ან მინისტრი.
- ოპონენტების კრიტიკის ძირითადი მიზეზები რაში მდგომარეობს? 
- ოპონენტთა აზრით, თურმე, სარეფორმო კონცეფციის ავტორები ერთმანეთისაგან ვერ არჩევენ ფაკულტეტებსა და საგანმანათლებლო პროგრამებს(?!). ამას ამბობენ იმათზე, ვინც თვითონაც პროფესორები არიან და სხვადასხვა უნივერსიტეტში ასწავლიან. ასეთი დამოკიდებულება ძირშივე გამორიცხავს ობიექტურობასა და სამართლიანობას. 
იმასაც ამბობენ, - რეფორმის კონცეფციაში პოლიტიკას ვხედავთო. ეს არ მიკვირს, რაც ესიზმრებათ, ის ელანდებათ. ვერც გაამტყუნებ - საუნივერსიტეტო სივრცეში მათი ყოფნა, მთელი მათი კარიერა სწორედ პოლიტიკით არის განპირობებული.
- პირადად თქვენი დამოკიდებულება როგორია. რა მოგწონთ, რა არ მოგწონთ რეფორმის კონცეფციაში?
-უპირველეს ყოვლისა, მომწონს სურვილი, რომ უმაღლესი განათლების სისტემა რადიკალურად შეიცვალოს, ანუ გაუმჯობესდეს. ძნელად წარმომიდგენია, ეს როგორ უნდა მოხდეს ისე, რომ „უნივერსიტეტის საქმეში არავინ ჩაერიოს“. გააჩნია, ჩარევას რას ვუწოდებთ. უნდა გავითვალისწინოთ, რომ ეს მაინც ზოგადი კონცეფციაა, დეტალები რეფორმის განხორციელების პროცესში გამოჩნდება. ოპონენტები ყველაფერს აკრიტიკებენ.
- დღეს განათლების ხარისხი თანამედროვე სტანდარტებს ვერ პასუხობს. სტუდენტების 85%-ზე მეტი განათლებას დედაქალაქში იღებს. განათლების სიტემის დეკონცენტრაცია, როგორც პრემიერმა აღნიშნა, სხვა დიდი ქალაქების განვითარებას შეუწყობს ხელს და ისინიც ისე დაიტვირთება, როგორც საუნივერსიტეტო ქალაქები. აქვე აღსანიშნავია, რომ განსაკუთრებული კრიტიკა ხვდა წილად, პრინციპს - „ერთი ქალაქი - ერთი ფაკულტეტი“. თქვენ როგორ გესახებათ ამ იდეის განხორციელება?
- კი ბატონო, ავიღოთ , მაგალითად, პრინციპი: „ერთი ქალაქი - ერთი ფაკულტეტი“.
მოდი, ეს საკითხი ჩვენი პროფესიის ჭრილში, ანუ ჟურნალისტური განათლების კონტექსტში განვიხილოთ. როცა ჟურნალისტიკის ფაკულტეტზე ვსწავლობდი, ეს სპეციალობა მთელ საქართველოში მხოლოდ თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტში არსებობდა და ყოველწლიურად სტუდენტი მხოლოდ ათი აბიტურიენტი ხდებოდა. არაერთი ღირსეული ლექტორი გვყავდა, მაგრამ ხელობას, ამ ცნების საუკეთესო გაგებით, მხოლოდ ერთი გვასწავლიდა - ბატონი ნოდარ ტაბიძე. სხვათა შორის, ეს ის დრო იყო, როცა ნობელის პრემიის ლაურეატი გაბრიელ გარსია მარკესი ჟურნალისტობას „მსოფლიოში საუკეთესო ხელობას“ უწოდებდა.
პრინციპი „ერთი ქალაქი - ერთი ფაკულტეტი“ მე ასე მესმის: ჟურნალისტიკის სწავლება მხოლოდ თბილისის უნივერსიტეტში იქნება შესაძლებელი. თუმცა, ბატონი ნოდარიც რომ გააცოცხლო, ასკაციან აუდიტორიაში, ალბათ, მასაც კი გაუჭირდებოდა სწავლების საკუთარი მეთოდის განხორციელება. სჭირდება კი ჩვენს ქვეყანას ყოველწლიურად ამდენი ჟურნალისტის გამოშვება? ამიტომაც მგონია, რომ ბევრი რამ თანდათან გამოჩნდება, დაზუსტდება და გამოიკვეთება. 
ვფიქრობ, ასევე არავის გაუკვირდება, თუ იურიდიული ფაკულტეტის არსებობის უპირატესობაც თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტს მიენიჭება. და ასე ლოგიკურად და სამართლიანად გადანაწილდება ფაკულტეტები თუ საგანმანათლებლო პროგრამები ქვეყანაში არსებულ უნივერსიტეტებში. ეს გამორიცხავს ისეთ კურიოზებს, ტექნიკური პროფილის უმაღლეს სასწავლებელში სადოქტორო დისერტაციას თეოლოგიაში რომ იცავენ.
- ბატონო იოსებ, საუნივერსიტეტო რეფორმის პარალელურად, საჯარო სკოლების თერთმეტწლიან სწავლებაზე გადასვლაც დაანონსდა. ამაზე რას იტყოდით?
- თუ რაიმე მგონია ცოტა ნაჩქარევი და ბოლომდე გაუაზრებელი, სწორედ ეს საკითხია. მეთორმეტე კლასში რომ ისედაც არავინ დადის, ეს ცნობილია. თუმცა, ისიც გვითხრეს, რომ ეს საკითხი ჯერ კიდევ განხილვის პროცესშია და იმედი მაქვს, ყველაზე გონივრულ გამოსავალს მოძებნიან. 
- პრემიერმა აღნიშნა, რომ საკადრო პოლიტიკა ერთ-ერთი მთავარი პრიორიტეტი იქნება. პროფესორებმა სრული დატვირთვით უნდა იმუშავონ, ასევე შეიქმნება ბირთვი, რომელიც ძირითად დროს განათლებას, მეცნიერებას, სწავლებას მიუძღვნის. საუბარი შეეხო უცხოელი პროფესორების მოზიდვასაც და, ზოგადად, პროფესორებისთვის მეტი კომფორტის შექმნას, რომელთა დიდ ნაწილს დღეს საკუთარი კაბინეტიც კი არ აქვს. თქვენ რა მიგაჩნიათ რეფორმის მთავარ გამოწვევად?
- აკადემიური პერსონალი, ანუ პროფესურა მართლაც მთავარი გამოწვევაა. საყოველთაოდ ცნობილია, თუ როგორ ტარდებოდა კონკურსები „ნაციონალური“ ხელისუფლების პირობებში. დღევანდელი პროფესურის უდიდესი ნაწილი, განსაკუთრებით თბილისის წამყვან უნივერსიტეტებში, იმ დროს არის „არჩეული“ - როგორც მაშინ ხმები დადიოდა, პრეზიდენტის დედის მიერ შედგენილი სიებით. 
აქ მხოლოდ კვალიფიკაციის პრობლემას არ ვგულისხმობ. კვალიფიკაციას, ალბათ, ვერავინ დაუწუნებს ქალბატონ მარინე ჩიტაშვილს, თავისი სატელევიზიო გამოსვლით საზოგადოება ნამდვილად რომ გააოგნა. ქალბატონი მარინე ფსიქოლოგია და ჩემზე უკეთ მოეხსენება, რომ ქვეცნობიერი ჩვენზე გულწრფელია და ზოგჯერ იმას გვათქმევინებს, რასაც ნამდვილად ვფიქრობთ. საშინელი რამ ათქმევინა ქვეცნობიერმა - ოთხ ოქტომბერს მსხვერპლი და სისხლი რომ ყოფილიყოო... თითქოს გული წყდებოდა, რომ არ იყო. შეიძლება, ადვილად გაგვეტარებინა ეს წამოცდენა, შემდეგ სინანული რომ გამოეთქვა. სრულიად პირიქით: თავი ისე უჭირავს, თითქოს, ისეთი არაფერი ეთქვას. და ამ დღეებში სოციალურ ქსელში უტეხად აზიარებს რეფორმის მოწინააღმდეგეთა კრიტიკულ მოსაზრებებს, ასეთი შესავლით, - აბსოლუტურად ვეთანხმებიო. აქ ქვეცნობიერი უკვე არაფერ შუაშია: თავად არის გულწრფელი. აღარაფერს ვიტყვი იმ „პროფესორებზე“, რომელთა ნულოვანი კვალიფიკაციაც მათსავე პოლიტიკურ პოზიციას შეესაბამება. 
და კიდევ ერთი, ჩემი აზრით, პრობლემური საკითხი: უნივერსიტეტის პროფესორს არასამთავრობო ორგანიზაციაში მუშაობის უფლება არ უნდა ჰქონდეს. ბევრი რამ, რაც დღეს ჩვენს სტუდენტობას სჭირს და სტუდენტობის ბედნიერების შეგრძნებას ართმევს, სწორედ „ენჯეოელი“ ლექტორების „დამსახურებაა“.

თამარ შველიძე